Gün içerisinde araba kullanırken bir bakarsınız kilometrelerce gitmişsiniz ya da kitap okurken sayfalar geçmiş ancak siz hiçbir şey hatırlamıyorsunuz.. Bu yaşantı, Türkçe'ye ayrışma diye de tercüme edilen disosiyasyon kavramı ile açıklanabilir. Disosiyasyon kişinin düşüncelerinden, duygularından, hatıralarından veya kimlik duygusundan koptuğu zihinsel bir süreçtir. Bu süreç gündelik hayatı etkilemeyen sıradan yaşantılardan çoklu kimlik bozukluk bozukluğuna kadar giden bir süreçtir. Disosiyasyonu açıklayan teoriler genetik faktörler, çocukluk çağı travmaları, yetişme, hipnoz ve hayal gücüne yatkınlık şeklinde dörde ayrılmaktadır.
-Disosiyatif Kimlik Bozukluğu:
A. İki ya da ikiden çok ayrı kişilik durumu ile belirli kimlik bölünmesi. Bu durum, kimi kültürlerde cin çarpması yaşantısı olarak tanımlanır. Kimlikte bu bölünme, kendilik duyumunda ve eylemlerini yönetebilirlik algısında sürekliliğin belirgin olarak bozulmasını kapsar ve duygulanım, davranış, bilinçlilik, bellek, algı, biliş ve/ya da duyusal-devinsel işlevsellikte bununla ilişkili değişiklikler bulunur. Bu belirti ve bulgular, başkalarınca gözlenebilir ya da kişi bunları bildirir.
B. Sıradan bir unutkanlıkla açıklanamayacak bir biçimde, günlük olayları, önemli kişisel bilgileri ve/ya da travmatik olayları anımsarken yineleyici boşluklar olması.
C. Bu belirtiler, klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya ya da toplumsal, işle ilgili alanlarda ya da önemli diğer işlevsellik alanlarında işlevsellikte düşmeye neden olur.
D. Bu bozukluk, genel kabul gören kültürel ya da dinsel bir uygulamanın bir bölümü değildir. Not: Çocuklarda bu belirtiler imgesel oyun arkadaşları ya da başka düşlemsel oyunlarla daha iyi açıklanamaz
Genel toplumda yaygınlığı binde dörttür.
Ayırıcı Tanı
Şizofrenin belirtilerinden olan işitsel halisünasyonlarla disosiyatif kimlik bozukluğunda yer alan farklı kimliklerden kaynaklanan sesler ya da mesajlar birbirine karışabilmektedir. Ancak şizofrenide olan küntleşme disosiyatif kimlik bozukluğunda görülmez
-Disosiyatif Amnezi
A. Sıradan bir unutkanlıkla açıklanamayacak bir biçimde, genellikle travmatik ya da gerginliği tetikleyici nitelikte, yaşam öyküsüyle ilgili bilgileri anımsayamama.
B. Bu belirtiler, klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya ya da toplumsal, işle ilgili alanlarda ya da önemli diğer işlevsellik alanlarında işlevsellikte düşmeye neden olur.
C. Bu belirtiler, bir maddenin (örn. alkol ya da kötüye kullanılan başka bir madde, bir ilaç) ya da nörolojiyi ilgilendiren bir durumun ya da başka bir sağlık durumunun (örn. kompleks parsiyel katılmalar, gelip geçici geniş çaplı unutkanlık, kapalı baş yaralanması/çarpmayla baş yaralanmasının kalıntısı, nörolojiyi ilgilendiren başka bir durum) fizyolojiyle ilgili etkilerine bağlanamaz.
D. Bu bozukluk, kimlik çözülmesi bozukluğu, örselenme sonrası gerginlik bozukluğu, akut gerginlik bozukluğu, bedensel belirti bozukluğu, yeğin ya da ağır olmayan nörobilişsel bozuklukla daha iyi açıklanamaz.
Baş etmekte güçlük çekilen bir durumda ani şekilde başlar ve biter ancak anıların parçaları zamanla gelebilmektedir. Genellikle stres etkeni ortadan kalktıktan sonra kendiliğinden kalkar. Stres etkeni devam ediyorsa tekrarlama ihtimali olabilmektedir. Yaygınlığı kadınlarda Türkiye'de %7 olarak bulgulanmıştır.
-Depersonalizasyon
Kişinin duygu, düşünce, duyum, vücut ya da eylemleriyle ilgili gerçekdışılık kendinden kopma veya kendini dışardan bir gözlemciymiş gibi izleme hissi olarak açıklanabilir. Robot gibi olma, bedenin bazı parçalarının ayrılması ya da değişmesi ya da gerçek olmama, yaşıyor gibi hissetmeme gibi yaşantılar örnek gösterilebilir. Depersonalizasyon yaşantısı esnasında gerçeği değerlendirme yetisi bozulmaz.
- Derealizasyon
Çevredeki nesne ya da insanların gerçekdışı gibi görülmesi ya da kopma hissidir. Sisli, aşırı renkli ya da renksiz, çarpık ya da cansız şekilde görülmektedir.
Depersonalizasyon ve derealizasyon yaşantıları birlikte görülebileceği gibi ayrı ayrı da görülebilmektedir.
Disosiyatif yaşantıları bir spekturum olarak düşündüğümüzde gündelik hayattaki disosiyasyon bir uca oturduğunda sırasıyla disosiyatif amnezi, depersonalizasyon/derealizasyon ve disosiyatif kimlik bozukluğu spekturumun diğer ucundaki yaşantılardır. Son yıllarda yapılan çalışmalar disosiyasyonun büyük ölçüde çocukluk çağı travmalarıyla ilişkili olduğunu ortaya koymuştur.
Comments